3-1-1-1- خلاصهی داستان25
3-1-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی26
3-1-1-3- روش خلق اثر26
3-1-1-4- عناصر داستانی28
3-1-2-نقد و بررسی داستان «زاغ و مار»32
3-1-2-1- خلاصهی داستان32
3-1-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی33
3-1-2-3- روش خلق اثر33
3-1-2-4- عناصر داستانی34
3-1-3- نقد و بررسی داستان «مرغابی ساده دل»39
3-1-3-1- خلاصهی داستان40
3-1-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی40
3-1-3-3- روش خلق اثر41
3-1-3-4-عناصر داستانی42
3-1-3-5- ارزیابی45
3-2- امید پناهیآذر47
3-2-1- نقد و بررسی«خرگوش زیرک»48
3-2-1-1-خلاصهی داستان48
3-2-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی49
3-2-1-3- روش خلق اثر49
3-2-1-4-عناصر داستان50
3-2-2-نقد و بررسی داستان «دیو و دزد گاو»57
3-2-2-1- خلاصهی داستان57
3-2-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی57
3-2-2-3- روش خلق اثر58
3-2-2-4-عناصر داستان58
3-2-3- نقد و بررسی داستان «شیر و دوستان حیله‌گر»63
3-2-3-1- خلاصهی داستان63
3-2-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی63
3-2-3-3- روش خلق اثر64
3-2-3-4- عناصر داستان65
– پیرنگ65
3-2-4- نقد و بررسی داستان «شیطان دریا و مرغ دریایی»70
3-2-4-1- خلاصهی داستان70
3-2-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی70
3-2-4-3- روش خلق اثر71
3-2-4-4- عناصر داستان72
3-2-5- نقد و بررسی داستان «کبوتر باهوش»77
3-2-5-1- خلاصهی داستان77
3-2-5-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی78
الف. بخشی از متن بازنویسی شده78
3-2-5-3- روش خلق اثر78
3-2-5-4- عناصر داستان79
3-2-6- نقد و بررسی داستان «کلاغ و مار»83
3-2-6-1- خلاصهی داستان83
3-2-6-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی83
3-2-6-3- روش خلق اثر84
3-2-6-4- عناصر داستان84
3-2-7- نقد و بررسی داستان «مار سخنگو»89
3-2-7-1- خلاصهی داستان89
3-2-7-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی90
الف. بخشی از متن بازنویسی شده90
3-2-7-3- روش خلق اثر90
3-2-7-4- عناصر داستان91
3-2-7-5- ارزیابی95
3-3- بتول سعیدی99
3-3-1- نقد و بررسی داستان «شکارچی، گراز و شغال»100
3-3-1-1- خلاصهی داستان100
3-3-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی101
3-3-1-3- روش خلق اثر101
3-3-1-4- عناصر داستان102
3-3-2- نقد و بررسی داستان «خر در پوست شیر»104
3-3-2-1- خلاصهی داستان104
3-3-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی105
3-3-2-3- روش خلق اثر105
3-3-2-4- عناصر داستان105
3-3-3- نقد و بررسی داستان «بافنده‌ای به نام منتر»108
3-3-3-1- خلاصهی داستان109
3-3-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی109
3-3-3-3- روش خلق اثر109
3-3-3-4- عناصر داستان110
3-3-4- نقد و بررسی داستان «مرغانی که دو کله ویک شکم داشتند»114
3-3-4-1- خلاصهی داستان114
3-3-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی114
3-3-4-3- روش خلق اثر115
3-3-4-4- عناصر داستان115
3-3-5- نقد و بررسی داستان «مار و مورچه»117
3-3-5-1- خلاصهی داستان118
3-3-5-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی118
3-3-5-3- روش خلق اثر118
3-3-5-4- عناصر داستان119
3-3-5-5- ارزیابی121
3-4- مژگان شیخی125
3-4-1- نقد و بررسی «شیر و خرگوش دم سیاه»125
3-4-1-1- خلاصهی داستان126
3-4-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی126
3-4-1-3- روش خلق اثر127
3-4-1-4- عناصر داستان127
3-4-2- نقد و بررسی داستان «ماهی‌خوار حیله‌گر، ماهی‌های خوش باور»132
3-4-2-1- خلاصهی داستان133
3-4-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی133
3-4-2-3- روش خلق اثر134
3-4-2-4- عناصر داستان134
3-4-3- نقد و بررسی داستان «چشمه‌ای که مال ماه بود»140
3-4-3-1- خلاصهی داستان140
3-4-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی141
3-4-3-3- روش خلق اثر141
3-4-3-4- عناصر داستان142
3-4-4- نقد و بررسی داستان «مرد جهانگرد، مار خط‌خطی»146
3-4-4-1- خلاصهی داستان146
3-4-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی147
3-4-4-3- روش خلق اثر147
3-4-4-4- عناصر داستان149
3-4-5- نقد و بررسی داستان «خانم کلاغه و مار سیاه»153
3-4-5-1- خلاصهی داستان154
3-4-5-2-تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی154
3-4-5-3- روش خلق اثر155
3-4-5-4- عناصر داستان155
3-4-6- نقد و بررسی داستان «موشی که دختر شد»159
3-4-6-1- خلاصهی داستان159
3-4-6-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی160
3-4-6-3- روش خلق اثر160
3-4-6-4- عناصر داستان161
3-4-6-5- ارزیابی167
3-5- محمدحسن شیرازی171
3-5-1- نقد و بررسی داستان «عاقبت طمع»172
3-5-1-1- خلاصهی داستان172
3-5-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی173
3-5-1-3- روش خلق اثر174
3-5-1-4 عناصر داستان174
3-5-2- نقد و بررسی داستان «سرانجام نصیحت جاهلان»178
3-5-2-1- خلاصهی داستان179
3-5-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی179
3-5-2-3- روش خلق اثر179
3-5-2-4- عناصر داستان180
3-5-3- نقد و بررسی داستان «تصمیم عجولانه»183
3-5-3-1- خلاصهی داستان184
3-5-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی184
3-5-3-3- روش خلق اثر185
3-5-3-4- عناصر داستان186
3-5-4- نقد و بررسی داستان «قورباغه غافل»190
3-5-4-1- خلاصهی داستان191
3-5-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی191
3-5-4-3- روش خلق اثر192
3-5-4-4- عناصر داستان193
3-5-4-5- ارزیابی199
3-6- بدرالسادات عیوقی204
3-6-1- نقد و بررسی داستان «شاهزاده و پرنده»204
3-6-1-1- خلاصهی داستان204
3-6-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی205
3-6-1-3- روش خلق اثر206
3-6-1-4-عناصر داستان206
3-6-2- نقد و بررسی داستان «شاهزاده و یارانش»211
3-6-2-1- خلاصهی داستان212
3-6-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی212
3-6-2-3- روش خلق اثر213
3-6-2-4- عناصر داستان213
3-6-3- نقد و بررسی داستان «ماده شیر و فرزندش»219
3-6-3-1- خلاصهی داستان219
3-6-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی219
3-6-3-3- روش خلق اثر220
3-6-3-4- عناصر داستان221
3-6-4- نقد و بررسی داستان «موش و گربه»226
3-6-4-1- خلاصهی داستان226
3-6-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی226
3-6-4-3- روش خلق اثر227
3-6-4-4- عناصر داستان228
3-6-4-5- ارزیابی231
3-7- بهزاد قلانی235
3-7-1- نقد و بررسی داستان «قورباغه دانا»236
3-7-1-1- خلاصهی داستان236
3-7-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی237
3-7-1-3- روش خلق اثر237
3-7-1-4- عناصر داستان238
3-7-2- نقد و بررسی داستان «دختر پادشاه و حکیم ماهر»243
3-7-2-1- خلاصهی داستان243
3-7-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی243
3-7-2-3- روش خلق اثر244
3-7-2-4- عناصر داستان245
3-7-3- نقد و بررسی داستان «بازرگان و مرد امانت‌دار»250
3-7-3-1- خلاصهی داستان251
3-7-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی251
3-7-3-3- روش خلق اثر252
3-7-3-4- عناصر داستان252
3-7-4- نقد و بررسی داستان «دزد نادان و مرد ثروتمند»257
3-7-4-1- خلاصهی داستان258
3-7-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی258
3-7-4-3- روش خلق اثر259
3-7-4-4- عناصر داستان259
3-7-5- نقد و بررسی داستان «دوستان مهربان»264
3-7-5-1- خلاصهی داستان264
3-7-5-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی264
3-7-5-3- روش خلق اثر266
3-7-5-4- عناصر داستان267
3-7-6- نقد و بررسی داستان «گربه ناقلا»271
3-7-6-1- خلاصهی داستان271
3-7-6-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی272
3-7-6-3- روش خلق اثر273
3-7-6-4- عناصر داستان273
3-7-7- نقد و بررسی داستان « مرد نادان و گوسفند بیچاره»278
3-7-7-1- خلاصهی داستان278
3-7-7-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی278
3-7-7-3- روش خلق اثر279
3-7-7-4- عناصر داستان279
3-7-7-5- ارزیابی283
3-8- ناصر کشاورز287
3-8-1- نقد و بررسی داستان «لاک‌پشت و دام آهو»288
3-8-1-1- خلاصهی داستان288
3-8-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی288
3-8-1-3- روش خلق اثر290
3-8-1-4- عناصر داستان291
3-8-2- نقد و بررسی داستان «جنگ لک‌لک و خرچنگ»296
3-8-2-1- خلاصهی داستان297
3-8-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی297
3-8-2-3- روش خلق اثر299
3-8-2-4- عناصر داستان300
3-8-3- نقد و بررسی داستان «کلاغی و کلاغی بود»309
3-8-3-1- خلاصهی داستان309
3-8-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی309
3-8-3-3- روش خلق اثر311
3-8-3-4- عناصر داستان312
3-8-3-5-ارزیابی321
3-9- مجید گلمحمدی327
3-9-1- نقد و بررسی داستان «تیرانداز و ماده شیر»327
3-9-1-1- خلاصهی داستان328
3-9-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی328
3-9-1-3- روش خلق اثر329
3-9-1-4- عناصر داستان329
3-9-2- نقد و بررسی داستان «پادشاه و فنزه»334
3-9-2-1- خلاصهی داستان334
3-9-2-2-تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی334
3-9-2-3- روش خلق اثر336
3-9-2-4- عناصر داستان336
3-9-3- نقد و بررسی داستان «زاهد و راسو»341
3-9-3-1- خلاصهی داستان342
3-9-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی342
3-9-3-3- روش خلق اثر343
3-9-3-4- عناصر داستان344
3-9-4- نقد و بررسی داستان «زاهد و مهمان او»348
3-9-4-1- خلاصهی داستان348
3-9-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی349
3-9-4-3- روش خلق اثر350
3-9-4-4- عناصر داستان350
3-9-5- نقد و بررسی داستان «شیر و شغال»353
3-9-5-1- خلاصهی داستان353
3-9-5-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی354
3-9-5-3- روش خلق اثر355
3-9-5-4- عناصر داستان355
3-9-5-5- ارزیابی362
3-10- اسماعیل هنرمندنیا366
3-10-1- نقد و بررسی داستان «آرزوی کبوتر چاهی»367
3-10-1- 1- خلاصهی داستان367
3-10-1-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی367
3-10-1-3- روش خلق اثر368
3-10-1-4-عناصر داستان369
3-10-2- نقد و بررسی داستان «الاغ نادان»373
3-10-2-1- خلاصهی داستان374
3-10-2-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی374
3-10-2-3- روش خلق اثر375
3-10-2-4- عناصر داستان376
3-10-3- نقد و بررسی داستان «جغد و کلاغ»382
3-10-3-1- خلاصهی داستان382
3-10-3-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی382
3-10-3-3- روش خلق اثر383
3-10-3-4- عناصر داستان384
3-10-4- نقد و بررسی داستان «کلیله و دمنه»388
3-10-4-1- خلاصهی داستان388
3-10-4-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی389
3-10-4-3- روش خلق اثر390
3-10-4-4- عناصر داستان391
3-10-5- نقد و بررسی داستان «لاک‌پشت پرنده»396
3-10-5-1- خلاصه ی داستان396
3-10-5-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی397
3-10-5-3- روش خلق اثر397
3-10-5-4- عناصر داستان398
3-10-6- نقد و بررسی داستان «میمون و لاک‌پشت»401
3-10-6-1- خلاصهی داستان401
3-10-6-2- تطبیق متن بازنویسی شده با متن اصلی402
3-10-6-3- روش خلق اثر402
3-10-6-4- عناصر داستان403
3-10-6-5- ارزیابی408
4-1 عناصر داستانی413
4-2- مقایسهی نویسندگان در ردههای سنی مختلف415
4-3- تصویر و سایر اجزای تکمیلی418
4-4- روش پرداخت آثار419
4-5- سهم گروههای سنی مختلف از بازنوشتهها422
4-6- بررسی قالب بازنوشتهها423
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول 3-1: گزینش آثار از کلیله و دمنه99
جدول 3-2: فراوانی گزینش حکایات از هر باب171
جدول 3-3: فراوانی آثار بازنوشتهی کلیله و دمنه 203
جدول 3-4: فراوانی گزینش آثار باز نوشته کلیله ودمنه 365
جدول 3-5: حذفیات نویسنده 365
جدول 3-6: فراوانی آثار بازنوشته کلیله و دمنه 410
جدول 3-7: آثار باز نوشته از انوار سهیلی 410
جدول 4-1: شیوه پرداخت آثار باز نوشته از کلیله و دمنه421
جدول 4-2: سهم گروه های سنی مختلف از آثار بازنوشته 422
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 2-1: انواع بازنویسی از لحاظ ساختار 16
نمودار 4-1: انواع بازنویسی و باز آفرینی 422
نمودار 4-2: گروه سنی423
نمودار 4-3: قالب آثار423
فصل اول
مقدمه
هر چند مدت زمان بسیاری از پیدایش ادبیات کودک و نوجوان نمی‌گذرد، اما در همین دورهی محدود نیز نویسندگان با عزمی استوار تلاش کردند در انواع مختلف ادبی از جمله، داستان، شعر، نمایشنامه و …. رسالت خود را نسبت به این گروه به انجام رسانند.
عده‌ای از این نویسندگان بر آن بودند تا آثارشان علاوه بر داشتن وجههی ادبی و هنری، میراث گران‌بهای کهن را نیز به کودک انتقال دهد؛ گنجینه‌هایی که در طول تاریخ، نسل به نسل منتقل گشته و به نوعی جزء مفاخر ملی و فرهنگی این سرزمین محسوب می‌شوند، اما به دلایل مختلف و از جمله سبک مصنوع و دشوار، کودکان و نوجوانان از آن بی‌بهره‌اند.
بازنویسی و سادهنویسی حلقه‌ی اتصال زنجیره‌ی ادب کهن با نسل امروزی و زمینه‌ساز انس و ارتباط کودک با شاهکارهای ادبی گذشته است.
مهدی آذریزدی از جمله پیشگامان نهضت بازنویسی برای کودکان است که موفقیتش در این راه، او را الگوی سایر نویسندگان قرار می‌دهد تا هر یک به نوعی در این زمینه دست به هنرنمایی زنند. در سال‌های اخیر بسیاری از متون برجسته و اخلاقی کهن از جمله شاهنامه، مرزباننامه، بوستان و گلستان سعدی و … به برکت بازنویسی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گرفته است.
«پیش از آن، کودکان باید شاهنامه، گلستان یا بوستان را همان‌گونه که نوشته شده بود، می‌خواندند. هدف، تنها خواندن بود، نه فهمیدن. اما هنگامی که به گنجایش شناختی کودک و نوجوان توجه شد، این پرسش برای دست‌اندرکاران ادبیات کودکان پیش آمد که آیا کودکان می‌توانند متن‌های دشوار ادبیات کهن را بفهمند؟ هدف این بود که آنان با این آثار آشنایی یابند، نه این که به اجبار و بدون منطق روشن آنها را بخوانند. این مرحله در فرآیند شکل‌گیری بازنویسی برای کودکان از اهمیت بسیار برخوردار بود». (محمدی و قایینی، 1382: 6/455).
کلیله و دمنه نیز گنجینه‌ای است غنی و پربار که علاوه بر مفاهیم اخلاقی و آموزنده، به دلیل تمثیلی بودن و بیان سرگذشت حیوانات که مورد علاقه‌ی کودکان است، توجه هر نویسنده‌ای را که در حیطه‌ی ادبیات کودک فعالیت دارد، به خود جلب میکند.
این پژوهش به بررسی 50 بازنوشتهی کلیله و دمنه از 10 نویسنده برگزیده پرداخته و شیوههای خلق و عناصر داستانی آن را نسبت به متن کهن بررسی کرده است.
1-2- پیشینه پژوهش
دربارهی بازآفرینی و بازنویسی متون کهن برای کودکان و نوجوانان، چندین مقاله و کتاب به چاپ رسیده است که به آن اشاره میشود:
1. هاشمینسب، صدیقه (1371). کودکان و ادبیات رسمی ایران. بررسی جنبههای مختلف بازنویسی ادبیات کلاسیک ایران برای کودکان و نوجوانان. تهران: سروش.
در این کتاب نویسنده بعد از معرفی انواع شیوههای پرداخت آثار (بازنویسی، بازآفرینی و ….)، آثار نویسندگانی را که در زمینهی کودک و نوجوان به بازنویسی پرداختهاند، مورد نقد و بررسی قرار داده و نقاط ضعف و قوت آنها را بازنموده است.
2. پایور، جعفر(1379). «سیری در بازنویسیهای معاصر از ادب کهن- 1(شاهنامه)». کتاب ماه کودک و نوجوان. سال چهارم. آذر ماه.
در این مقاله نویسنده بعد از تعاریفی از بازنویسی و بازآفرینی، به ضرورت توجه به بازنویسی خلاق اشاره کرده و نمونه‌هایی از بازنویسیهای شاهنامه را با ذکر مواردی از بازنوشته‌های نادرست نام می‌برد.
3. پیکره و پیام در ادبیات جلال‌الدین کزازی، تهران، ویژه‌نامه‌ی نخستین جشنواره‌ی کتاب کودک و نوجوان، 1379.
این پژوهش بیشتر به ساختار اثر پرداخته و تفاوت ادبیات کودک و بزرگسال را بیان داشته است. از نظر نویسنده هر اثری دو کاربرد واژگانی و زیباشناختی دارد، اما ساختار زبانی مورد اهمیت است.
4. متون کهن مقدس نیستند، میزگرد پژوهش‌نامه‌ی ادبیات کودک و نوجوان، تهران، نشر افق، 1380.
این پژوهش مربوط به میزگردی است که توسط ابراهیم اقلیدی، محمد شریعتی و شهرام رجب‌زاده، برگزار شد و در آن بحث پیرامون اهمیت بازنویسی متون کهن شکل گرفت و نتیجه‌ی این مباحث اهمیت در نظر داشتن اصول بازنویسی و از جمله اهمیت فرم و ساختار و محتوا شد.
5. پایور، جعفر(1380). شیخ در بوته. تهران: نشر اشراقیه.
در این کتاب نویسنده بعد از بیان شیوههای مختلف تولید آثار، از روش بازنویسی و بازآفرینی نام برده و سپس با بیان انواع روشهای بازنویسی، از هر یک شاهد مثالی آورده آن را توضیح می‌دهد. هر چند مورد اشاره‌ی پایور بازنویسیهای کودک و نوجوان نیست، اما اثر او برای بازنویسان در این رده‌ی سنی مفید و راه‌گشا است.
6. کریم‌زاد، مریم. (1384). تاثیر شاهنامه بر ادبیات کودکان (بررسی بازنویسیها و بازآفرینی‌های شاهنامه برای کودکان و نوجوانان).
این پایاننامه در پنچ فصل نوشته شده است که در آن، پس از طرح مبادی تحقیق در فصل نخست، به مسأله حضور داستانهای شاهنامه در میان مردم و پیشینه‌ی آن در فصل دوم پرداخته است. در فصل سوم تاریخچه، در فصل چهارم تعاریف بازنویسی و بازآفرینی و معرفی تعدادی از آثار و در فصل آخر، با ارائه‌ی نموداری، شیوهی بازنویسی از شاهنامه برای کودکان از آغاز تا سال 1383 مشخص گردیده است.
7. سنجری، جمیله (1384). «نقد و بررسی آثار بازنویسی شده از شاهنامه، کلیله و دمنه، مرزباننامه، منطق‌الطیر، مثنوی و گلستان برای کودکان و نوجوانان».
پژوهش‌گر در این اثر با انتخاب حکایاتی از متون یاد شده، آنها را مورد تحلیل قرار داده و به این سوال پاسخ گفته است که آیا این بازنویسیها با مهارت و موفقیت ارائه شده است یا خیر.
8. اخوت، فرزانه (1386). «نگاهی بر بازنویسیهای مثنوی برای کودکان و نوجوانان».
در این مقاله نویسنده بعد از بیان اهمیت مثنوی، ضرورت بازنویسی از متون کهن را بیان داشته است. از نظر او بازنویسی باید به گونه‌ای شکل گیرد که به روح و پیام اثر اصلی خدشه‌ای وارد نشود.
9. سنجری، جمیله (1386). «مولانا و روشهای خلق و تولید مجدد آثار او».
در این پژوهش نویسنده به تعریف بازنویسی و بیان انواع آن پرداخته است.
10. پایور، جعفر(1380). «بررسی چند دهه بازنویسی از مثنوی». کتاب ماه کودک و نوجوان. اردیبهشتماه.
در این مقاله پایور به اهمیت مثنوی و نقش آن در تربیت پرداخته و سپس بیان می‌دارد که بازنویسی مثنوی نیازمند مهارت والایی است تا به روح نوشته‌ی اصلی خدشه‌ای وارد نشود. نویسنده نمونه‌ای از حکایات بازنوشته از مثنوی را نیز مورد نقد و بررسی قرار داده است.
11. پاپور، جعفر (1387). «روش بازنویسی، بازنویسی توأم با بازنویسی». روشنان. دفتر هفتم.
در این مقاله نویسنده به تعریف و بیان انواع بازنویسی پرداخته و سپس برای هر یک نمونه‌هایی را نقل میکند. این پژوهش نیز هرچند به طور اختصاصی به بررسی بازنویسیهای مربوط به کودک و نوجوان نپرداخته است، اما شیوهی پرداخت آثار را برای نویسندگان این ردههای سنی معرفی کرده است.
12. جمالی، فروغ‌الزمان (1387). «توضیح چند نکته درمورد بازنویسی و بازآفرینی». روشنان. دفتر هفتم.
در این مقاله نویسنده 44 بازنوشته از متون کهن را مورد نقد و بررسی قرار داده و بعد از مشخص شدن روش آفرینش این بازنوشتهها، آنها را با معیارهای همان روش از جنبههای مخاطب‌شناسی، ساختاری و ارتباط متن و تصویر مورد مطالعه قرار داده است.
13. سنجری، جمیله (1387). « روشهای خلق و تولید آثار ادبی ». روشنان. دفتر هفتم.
نویسنده بعد از بیان انواع روشهای تولید آثار ادبی، هر کدام را تعریف کرده و برای آن شاهد مثالی نقل میکند. او روش گردآوری و تصویرگری را برای کوکان مفید و سودمند می‌داند.
14. جلالی، مریم (1389). «شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان».
در این رساله تمام آثار بازنویسی شده از شاهنامه از سال 1320 تا کنون از لحاظ ساختاری، محتوایی و … بررسی شده است.
15. صفری، جهانگیر، مسعود رحیمی و سجاد نجفی بهزادی (1390). «نگاهی بر عناصر داستان در بازنویسی کتاب «قصههای شیرین کلیله و دمنه برای نوجوانان».
این مقاله نخست اهمیت کتاب کلیله و دمنه را برشمرده و سپس به بررسی و مقایسه متن بازنویسی شده به لحاظ اصول مهم داستانی (پیرنگ، شخصیتپردازی، درونمایه و …) با متن کهن پرداخته است.
شما می توانید تکه های دیگری از این مطلب را با جستجو در همین سایت بخوانید
1-3- هدف پژوهش
این پژوهش که در پرتو آن آثار ده بازنویس مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، میتواند الگویی برای نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان باشد، زیرا در این پژوهش از یک طرف آثار هر نویسنده به تنهایی بررسی و نقاط ضعف و قوت، شیوهی پرداخت و گزینش و همچنین تصویرسازی آن نمایان شده و از دیگر سو در یک تحلیل جامع، آثار تمامی نویسندگان مقایسه و در نتیجه بهترین بازنویس انتخاب شده است. حال پی بردن به علل و رمز موفقیت بازنویس برگزیده که قسمتی از این پژوهش به آن پرداخته است، راهی است هموار که دوست‌داران کار در زمینهی ادبیات کودک با پیمودن آن می‌توانند رسالت خود را نسبت به این گروه به انجام رسانده آثار ارزنده‌ای را که از همه لحاظ با نیازهای آنها مطابق است، فراهم آورند. بررسی عناصر داستانی در آثار بازنوشته، شناخت تغییراتی که در این عناصر نسبت به متن کهن ایجاد شده و در نهایت تحلیل این مطلب که آیا شیوهی جدید داستان‌پردازی بازنویس به جا و متناسب با فهم و روحیه‌ی کودک و نوجوان بوده است، از دیگر اهدافی است که این پژوهش به آن پرداخته است.
1-4- اهمیت و ضرورت پژوهش
گستردگی و گیرایی منابع ادبیات رسمی و عامیانه که موضوعات متنوع عاشقانه، اخلاقی، حماسی، دینی و تاریخی را در خود گنجانده است، آنها را برای کودکان و نوجوانان شایسته‌ی بازنویسی قرار داده‌است، به طوری که «سنجش بین آثار نگارشی و آثار گردآوری شده و بازنویسی نشان می‌دهد که بار تاثیرگذاری بخش گردآوری شده در گستره ادبیات رسمی و ادبیات و فرهنگ عامیانه، سنگین‌تر از بخش نگارشی بوده است. به سخن دیگر باید گفت راه گذار از ادبیات نو کودکان، با این گردآوری‌ها و بازنویسیها هموارتر شد.» (محمدی و قایینی، 1386: 6/428)
با توجه به تاثیر انکارناپذیر ادبیات بر رشد و شکوفایی استعدادهای کودک، امروزه بسیاری از متون برجستهی کهن به شیوهی سادهنویسی، بازنویسی و بازآفرینی برای آنها ساده و قابل‌فهم شده است.
کلیله و دمنه نیز گنجینه‌ای است گران‌بها که مفاهیم اخلاقی، سبک تمثیلی آن و حضور حیوانات و بیان سرگذشت آنها در قصههای آن، انگیزه‌ای شد تا از طریق بازنویسی برای کودکان و نوجوانان ساده شود.
اما این مطلب که آیا در این بازنویسیها، عواطف، روحیه و نیازهای این گروه در نظر گرفته شده و آیا خود بازنویس توانسته است، متن کهن را به خوبی انتقال دهد، امری ضروری است که این پژوهش به آن پرداخته است.
به عبارتی«زبان و ادب پرصلابت است و کودک و نوجوان لطیف، چگونه باید آشنا کرد شیشه و سنگ را تا یکی نشکند و دیگری نیز ناشناخته نماند و در اثر برخوردهای نابه‌جای پیاپی، هر یک از هویت خود خارج نشود.» (هاشمینسب، 1371: 1).
1-5-روش پژوهش
روش پژوهش کتابخانهای و از نوع توصیفی- تحلیلی است.
ابتدا فهرست تمامی منابع از طریق مراجعه به پایگاه‌های معتبر الکترونیک، مرکز اسناد و کتاب‌خانه ملی فراهم و سپس برای گردآوری آن اقدام شد. اما پیش از آن، از یک طرف با مشاهده فهرست طولانی منابع و از دیگر سو به دلیل گستردگی کار که علاوه بر پرداختن به روش خلق آثار، کاربرد عناصر داستانی و مقایسهی آن با متن اصلی را نیز دربرداشت، عزم بر آن قرار گرفت که این پژوهش در دو پایاننامه انجام پذیرد. در نتیجه قسمت نخست آن به سال‌های 1383-1362 اختصاص یافت و در دوره دوم نیز آثار نویسندگان سال‌های 1389-1384 مورد بررسی قرار گرفت. سهم عمده‌ی منابع، با مراجعه به انتشارات آن و قسمتی از آن نیز از طریق ارتباط با مولفان آثار به دست آمد. این در حالی است که تلاش‌های اولیه برای جمعآوری منابع از طریق مراجعه به کتاب‌فروشی و کتاب‌خانه‌های مختلف، راه به جایی نبرد. بعد از این مرحله نیز تعدادی از آثار نویسندگان، حذف و از دایره‌ی پژوهش خارج شد، زیرا به طور معمول شیوهی بازنویسی بعضی از مولفان در تمامی آثار یک دست و مشابه است؛ به عنوان مثال گل محمدی، سعیدی و عیوقی در نگارش کتابهای خویش، روش واحدی را در پیش می‌گیرند. از این رو یک اثر نویسنده، نمایندهی سایر آثار و نشان‌دهنده‌ی سبک و روش او است و به همین دلیل به جای تمامی آثار مولف به 5 یا 7 مورد اکتفا شد. از طرفی به جای پرداختن به آثار مختلف یک نویسنده، سعی شد آثار سایر نویسندگان مورد بررسی قرار گیرد تا علاوه‌بر افزایش ارزش کیفی پژوهش، امکان مقایسهی بازنوشتهها و در نتیجه انتخاب بهترین بازنویس فراهم شود.
باید توجه داشت که حذف این منابع، نه تنها خللی در پژوهش ایجاد نکرد؛ بلکه زمینه‌ساز شد تا بر ارزش کیفی کار افزوده شود. پایاننامه‌ی حاضر به دورهی دوم (1389-1384) اختصاص دارد و حدود پنجاه بازنوشته از ده نویسنده معتبر را از دیدگاه شیوهی بازنویسی، کاربرد عناصر داستانی و مقایسهی آن با متن کهن، مورد نقد و بررسی قرار داده است.
این پژوهش در چهار فصل فراهم آمده است. فصل اول شامل مقدمه، تعریفی کلی از موضوع تحقیق، پیشینه، هدف، اهمیت و روش پژوهش است. مبانی نظری و مباحثی دربارهی بازنویسی و بازآفرینی متون کهن، فصل دوم را به خود اختصاص داده است. در سومین فصل که در واقع پیکره‌ی اصلی پژوهش است، آثار بازنوشته ده نویسنده از حکایات کلیله و دمنه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و سرانجام در آخرین فصل، نتایج و یافته‌های پژوهش ارائه شده است. طرح نظریاتی در جهت بهبود شیوهی پژوهش در این موضوع مبحثی است که در پایان همین فصل به آن اشاره شده است.
16 سؤالات پژوهش
1- عناصر داستانی (شخصیتپردازی، پیرنگ، موقعیت و موضوع) درآثار اقتباسی مورد نظر، چگونه پرداخت شده است؟
2- موفقیت یا عدم موفقیت نویسندگان در بازنویسی، بازآفرینی، اقتباس و سادهنویسی، تا چه اندازه بوده است؟
3- این آثار براساس چه آموزهای بازخوانی شدهاند (سیاسی، اخلاقی، مذهبی و…)؟
4- چه مقدار ازآثار اقتباسشده از کلیله و دمنه برای گروه سنی کودکان و چه مقداری برای گروه سنی نوجوانان منتشر شده است؟ چه نسبتی ازاین آثار در قالب شعر، چه نسبتی در قالب داستان و چه نسبتی در قالب نمایشنامه قرار می گیرد؟
فصل دوم
مبانی نظری پژوهش
2-1- روشهای خلق آثار
آثار هنری و ادبی سهم بسزایی در رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان و نوجوانان بر عهده دارد. این آثار به روشهای مختلفی از جمله بازنویسی، بازآفرینی، ترجمه و بازپرداخت و خلق بی‌واسطه که حاصل قوه‌ی تخیل و ذهن نویسنده است، به وجود می‌آید. (پایور، 1379: 13)
گردآوری، تصویرگری و گزیده نویسی از روشهای دیگر پدید آوردن آثار برای گروههای سنی مختلف است.
2-1-1- خلق بیواسطهی آثار( آفرینش)
در این سایت فقط تکه هایی از این مطلب(به صورت کاملا تصادفی و به صورت نمونه) با شماره بندی انتهای صفحه درج می شود که ممکن است هنگام انتقال از فایل ورد به داخل سایت کلمات به هم بریزد یا شکل ها درج نشود-این مطالب صرفا برای دمو می باشد
ولی برای دانلود فایل اصلی با فرمت ورد حاوی تمامی قسمت ها با منابع کامل
در این روش نویسنده به خلق اثری که تنها زاییدهی ذهن و تخیل خود او است میپردازد. همانند «قصههای مجید» هوشنگ مرادی کرمانی.( سنجری،1387: 56)
2-1-2- تصویرگری
در این روش تصویر سهم بسزایی در رساندن مفهوم مورد نظر نویسنده ایفا میکند و با ایجاد حظ بصری به ویژه در متون بازنوشته، او را به سوی مطالعهی آثار کهن میکشاند. این تصاویر موضوعی، به منظور افزایش غنا و تأثیرگذاری، با آراستن، تهذیب و تزیین نیز همراه است. همچون «درخت زندگی» و « فیل در خانهی تاریک» فیروزه گلمحمدی( همان: 57-56)
2-1-3- گزیدهنویسی
گزینش بخشی از کتابهای کهن به تناسب نیاز مخاطب با حذف زواید و مطالب غیرضروری و همچنین تا حدی خلاصهنویسی، گزیدهنویسی نام میگیرد. همانند گزیدهی غزلیات حافظ یا مولانا.
(همان: 57)
2-1-4- گردآوری
در این روش که بیشتر به منظور شناخت فرهنگ، سنت، اندیشه و به طور کلی رفتار و آداب پیشینیان انجام میپذیرد، حکایتها، قصهها، مثلها، ضربالمثلها و اشعار اقوام گوناگون جمعآوری و سپس چاپ میشود. « افسانههای خراسان » حمیدرضا خزاعی و « سی و سه قصه از سرزمین ایران » حسین میرکاظمی از این دست آثار به شمار میرود(همان: 57).
2-1-5- ترجمه
ترجمه روشی است که در آن مترجم، آثار سایر ملل و اقوام را به منظور شناخت مسایل گوناگون و یا التذاذ از آن به زبان سرزمین خود بازمیگرداند. امروزه بسیاری از آثار برجستهی ادبی برای کودکان و نوجوانان ایرانی ترجمه شده است (همان: 58).
2-1-6- ترجمه-بازنویسی
در این روش اثری با اعمال پارهای تغییرات بر حسب نیاز مخاطب و ذوق مترجم، به زبان مقصد برمیگردد و سپس با تغییرات بسیار نسبت به متن اصلی بازنویسی شده در اختیار مردم قرار میگیرد. از جمله آثاری که به این روش نگارش یافته است، میتوان از «قصههای شب اسدالله شعبانی» و « نقاش و قوهای وحشی » نام برد (همان: 58)
2-1-7- بازآفرینی
یکی دیگر از روشهای تولید آثار، بازآفرینی است؛ فنی که در آن ساختار و موضوع اثر کهن به کلی دگرگون میشود. «بازآفرینی یک نوع دخالت همه جانبه در متون چه کهن و چه معاصر است. به گونه‌ای که بعد از بازآفرینی ما با اثر جدیدی روبرو می‌شویم.»(توزندهجانی، 1387: 22)
«اهمیت این بازآفرینیها در این است که همچون پلی بین گذشته و حال، ارزشهای منفی گذشته را طرد یا ترمیم و اصلاح میکند و علاوه بر افزایش گنجینه آثار ادبی و تنوع آنها، ارزشهای جدید را مطرح میسازد. همچنین زبان را که بیانگر روح جامعه و نشانه مقطعی از تاریخ است، تکامل
میبخشد.»(پایور، 1387: 579)
2-1-8- بازنویسی
روشی است که در آن متن کهن و یا حتی جدید، بیشتر به منظور امروزی و قابل فهم شدن، دوباره نگارش مییابد. گاه نیز ساختار اثر پیشین دگرگون شده و ساختی جدید به خود میگیرد.
2-1-8-1- بازنویسی توأم با بازآفرینی
گاه در خلق یک اثر، دو روش بازنویسی و بازآفرینی به کار گرفته میشود. به عنوان مثال فردوسی شاهنامه را با استفاده از این دو روش پدید می‌آورد. شاعر از طرفی با ساختار نو دادن به افسانههای تکراری، آن را به صورت خلاق بازمی‌نویسد و سپس با خلق شخصیتی جدید به نام رستم، این روایات پراکنده را به هم ربط داده دست به بازآفرینی می‌زند. (پایور، 1387: 34-33)
سنجری نیز شاهنامه فردوسی و منطق الطیر عطار را آمیزه‌ای از بازنویسی و بازآفرینی می‌داند. (سنجری،1387: 58)
2-1-8-2- بازنویسی ساده و خلاق
برای بازنویسی تقسیم بندی‌های متنوعی صورت گرفته است. گاه به لحاظ ساختار یک متن آن را به ساده و خلاق طبقه‌بندی میکنند.
در آغاز کار که نویسندگان به هدف آشنایی کودک و نوجوان با آثار کهن، به ساده و قابل فهم کردن و زدودن کهنگی از آن، اکتفا می‌کردند و هنوز خلاقیتی در بازنوشتهها به چشم نمی‌خورد، تنها از اصطلاح بازنویسی استفاده میشد. «بازنویسی، یعنی به زبان امروزی در آوردن متون کهن فارسی، به طوری که کهنگی زبان اثر کهن گرفته شود.» (پایور، 1379: 14)
پایور در این تعریف به نخستین بازنوشتهها، یعنی آثار خانلری و آذریزدی نظر داشته است که در آن متن کهن ساده و امروزی شده بود. (پایور، 1387: 522)
تنها اندکی زمان لازم بود که پایور به نقص تعریف خود پی ببرد. او بعد از مشاهده‌ی تفاوت ساختاری آثار بازنوشتهی جدید با متن کهن، عنوان می‌دارد که«تعریف قبلی را اصلاح و تکمیل نموده و بازنویسیها را به دو گونه تقسیم کردم: بازنویسی ساده و بازنویسی خلاق. بازنویسی ساده یعنی اثر کهن را به زبان امروزی در‌آوردن و بازنویسی خلاق به معنی ساختار نو به موضوع کهن دادن است.» (پایور، 1379: 15)
بنابراین پایور با توجه به ساختار آثار، بازنویسی را به دو دسته‌ی ساده و خلاق تقسیم میکند؛ عنوانهایی که جمالی، توزندهجانی و سنجری نیز در بر شمردن شیوههای بازنویسی آن را به کار برده‌اند. با این تفاوت که دو نویسنده‌ی اخیر، از بازنویسی خلاق به بازنویسی خلاقانه یاد میکنند. توزندهجانی در تعریف بازنویسی ساده و خلاق بیان می‌دارد که «گاه آن (بازنویسی) را به ساده کردن زبان اثر دانسته‌اند؛ اما باید گفت بوده‌اند کسانی که تنها به این جنبه از کار بسنده نکرده و با شخصیتپردازی و فضاسازی مناسب به اثر جلوهی دیگری داده‌اند که این نوع بازنویسی را بازنویسی خلاقانه نام‌گذاری کرده‌اند.» (سنجری،1387: 22)
در نظر همه‌ی این پژوهشگران، بازنویسی‌ای خلاق است که در آن ساختار اثر دگرگون شود؛ بدون تغییر در محتوا و موضوع. از این رو « بعد ساختاری آثار نقش تعیین کننده‌ای دارد. اگر بهترین محتوا با ساخت ضعیف و سست و به دور از خلاقیت ساختاری به وجود آید، فاقد ارزش هنری است. به عکس، اگر محتوای ضعیف از خوش‌ساختی نصیب برد، میتواند قابل پذیرش واقع شود.» (پایور،1376و 1377: 520)
2-1-8- 3- سایر انواع بازنویسی
اما هاشمینسب در تعریف بازنویسی دیدگاهی خاص دارد. به عقیده او «نگارش مجدد تمام یا سهمی از یک اثر با استفاده از فن تخلیص و سادهنویسی به طریق بازنویسی، ساده نویسی، بازآفرینی بدون تغییر درونمایه و محتوا بازنویسی نامیده میشود.» (هاشمینسب، 1371: 43)
این تعریف به دو ویژگی سادهنویسی و خلاصهنویسی برای همه‌ی انواع نقل شده، اشاره دارد. هاشمینسب در یک تقسیمبندی از پنج عنوان بازنویسی نام می‌برد:
الف. بازنویسی متاثر از سبک اصلی: در این روش اثر بازنوشته، متاثر از روح نوشته اصلی و به همان سبک است و تنها خلاصه و سادهنویسی میشود.
ب. بازنویسی به روایت آزاد: یک نوع سادهنویسی است که بازنویس برای انطباق اثر با مخاطب در ایجاد تغییراتی مختصر مختار است.
ج. بازآفرینی: آفرینش مجدد اثر، بدون دخل و تصرف در چارچوب کلی اثر و با ارائه پرداختی نو از درونمایه.
د. خلاصهنویسی: بیان متن کهن به کوتاه‌ترین شکل ممکن در عین سادگی و قابل فهم بودن آن.
ه. برگردان و بازنویسی یا بازآفرینی: در این روش متنی غیر فارسی، ترجمه و سپس بازنویسی یا بازآفرینی میشود. (هاشمینسب، 1371: 50-51)
در این تعریف خلاصهنویسی همان سادهنویسی است که به‌طور ویژه در تمامی انواع بازنویسی مشاهده میشود و در جایی خود نویسنده در تعریف سادهنویسی اظهار می‌دارد که «یک نوع خلاصهنویسی است، در بیان پیام یا پیام‌های اصلی یک متن به کوتاه‌ترین شکل ممکن با بیانی ساده و قابل فهم برای مخاطبان.» (همان :43)
در یک تقسیمبندی دیگر آثار بازنویسی و بازآفرینی شده به انواعی از جمله بازنویسی از نثر به نظم، بازنویسی از نظم به نثر، بازنویسی به طریق نمایشنامه و فیلم‌نامه و….. تقسیم میشود. (هاشمینسب، 1371: 51)
پایور در کنار بازنویسی توام با بازآفرینی، روشهای دیگری را برای این فن عنوان می‌دارد از جمله بازنویسی به شکل خاص، بازنویسی از وقایع تاریخی و سرگذشت‌های استثنایی، بازنویسی آثار و حکایات شفاهی و بازنویسیهای متعدد از روی یک موضوع واحد. (پایور، 1379: 16)
2-1-8-3-1- کاستیهای تقسیمبندیها موجود از لحاظ ساختار
به نظر می‌رسد تقسیم بندی هاشمینسب و پایور، هر یک کاستی‌هایی دارد؛ از یک طرف در کلام هاشمینسب، نشانی از بازنویسی خلاق نیست و از دیگر سو نیز پایور نوع بازنویسی ساده را به روشنی مشخص نمی‌کند. گاه در بازنویسی ساده، متن به همان سبک و سیاق ماخذ است و تنها زبان ساده و امروزی میشود، گاه نیز بازنویس از روح نوشته اصلی دور شده و بدون ایجاد دگرگونی در ساختار اثر، به سبک و زبانی متفاوت با متن اصلی روی می‌آورد. در این روش سادهنویسی به اوج خود می‌رسد. پایور بدون هیچ تمایزی برای این دو مقوله، عنوان بازنویسی ساده را به‌کار می‌برد، اما هاشمینسب بازنویسی ساده نخست را متاثر از سبک اصلی و دیگری را بازنویسی به روایت آزاد نام می‌نهد. کتاب‌هایی نیز که هر دو نویسنده در زمینهی بازنویسی ساده، به عنوان شاهد مثال ذکر کرده‌اند، گواه این مطلب است. پایور در مقاله ساخت در بازنویسی، از آثار زهرا خانلری و آذریزدی که به زبان روز در آوردن متون کهن است، به بازنویسی ساده یاد میکند. (پایور،1376و1377: 522) در حالی که هاشمینسب آثار خانلری را که به سبک ماخذ است، بازنویسی متاثر از سبک اصلی دانسته و آثار آذریزدی را بازنویسی به روایت آزاد معرفی میکند. (هاشمینسب، 1371: 52)
بهتر است برای رسیدن به یک تقسیمبندی درست و به‌جا از انواع بازنویسی به لحاظ ساختار، نظرات پایور و هاشمینسب را به هم آمیخت تا هم جای خالی بازنویسی خلاق در تقسیمبندی هاشمینسب پر شود و هم ساده‌بودن بازنویسی به روشنی مشخص گردد.
نمودار 2-1: انواع بازنویسی از لحاظ ساختار